Πρώτον: σε θέλουνε ακίνδυνη και να ξεχνάς
κι ύστερα καλή μ' αυτούς φιλεναδίτσα
τρυφερή
υποσχετική
οι αχρείοι.
Φωνή μου ράτσα υψικάμινου από πλευρό
ανοιχτό του αίλουρου, της ανηφόρας
απ' τα εννιά σκοινιά του βούρδουλα
κι ο ήλιος φίδι μες στο σύρμα.
Μην ξεχάσεις~ φτύσ' τους.
Ας περιμένουν να σε σβήσω με νερό
ή κατά τες συνταγές αρχαίων Ελληνοσύρων
ας περιμένουν οι αχρείοι.
1967
Έκτωρας Κακναβάτος
Την περίοδο αυτή, στη Tate Modern εκτίθενται έργα του ζωγράφου Πωλ Γκωγκέν. Με αφορμή την επίσκεψη του γράφοντος στην έκθεση αυτή, οι παρακάτω σκέψεις προσπαθούν να φωτίσουν πιθανές «υπόγειες» επιλογές του επιμελητή της έκθεσης και του άνω ιδρύματος τέχνης που την φιλοξενεί.
Οι πίνακες του Γκωγκέν εκτίθενται σε έντεκα αίθουσες. Κάθε αίθουσα φιλοξενεί μια ομάδα πινάκων με την ίδια - σύμφωνα με τα κριτήρια του επιμελητή της έκθεσης - θεματική ενότητα. Σε κάθε αίθουσα, σύντομο κείμενο επεξηγεί την εκάστη επιλεγμένη θεματική ενότητα.
Στα άνω σύντομα επεξηγηματικά κείμενα, ο επισκέπτης βρίσκει πληροφορίες, κυρίως, για την τεχνοτροπία του ζωγράφου, την προσωπική και οικογενειακή ζωή του, την αρνητική στάση του απέναντι στην θρησκεία καθώς και την προτίμησή του στο «εξωτικό» γυναικείο φύλο. Μέχρις εδώ, όλα λογικά ακούγονται. Ποια, λοιπόν, είναι η εικαζόμενη «υπόγεια» επιλογή του επιμελητή της έκθεσης και του οικείου ιδρύματος τέχνης ;
Το «αποσιωπούμενο» στα επεξηγηματικά κείμενα της εν λόγω έκθεσης έγκειται στην απουσία μιας έστω σύντομης, κοινωνιολογικής προσέγγισης των έργων του Γκωγκέν, η οποία (κοινωνιολογική προσέγγιση) να επιχειρεί να συνδέσει τα έργα του ζωγράφου με την εκάστοτε κοινωνική πραγματικότητα που ο καλλιτέχνης βίωνε κατά τον χρόνο δημιουργίας εκάστου αυτών.
Όπως μας πληροφορούν τα άνω επεξηγηματικά κείμενα, ο Γκωγκέν αρχικά εργάστηκε ως stoke broker και αργότερα υπήρξε επιχειρηματίας. Μάλιστα, γνώρισε από πρώτο χέρι τον σκληρό κόσμο των επιχειρήσεων καθόσον, λόγω των επαγγελματικών αποτυχιών του και της συνακόλουθης οικονομικής δυσπραγίας του, η σύζυγος και τα παιδιά του τον εγκατέλειψαν. Κατόπιν, ο Γκωγκέν, με την σειρά του, εγκατέλειψε τα αστικά κέντρα της Ευρώπης και αναζήτησε έναν πιο ελεύθερο τρόπο ζωής, αρχικά, στην Άρλ, όπου συγκατοίκησε με τον Βαν Γκονγκ, αργότερα δε, στην Πολυνησία και στις νήσους Μαρκησίας. Σημειωτέον ότι ο Γκωγκέν μια μόνο φορά επέστρεψε στην Γαλλία από τότε που εγκαταστάθηκε στους νήσους Μαρκησίας.
Στα κείμενα που επεξηγούν τα έργα της εκάστοτε θεματικής ενότητας, υφίστανται νύξεις (πνιγμένες, ωστόσο, μεταξύ άλλων, διάσπαρτων πληροφοριών) για την αντίθεσή του ζωγράφου στη «μοντέρνα», εμπορευματοποιημένη και χριστιανική Ευρώπη της εποχής του. Ωστόσο, οι νύξεις αυτές δεν επαρκούν ώστε να υποψιάσουν στοιχειωδώς τον μέσο επισκέπτη ότι ο ζωγράφος - πέρα από την ιδιαίτερη τεχνοτροπία του, για την οποία, άλλωστε, είναι γνωστός στο ευρύ κοινό - με την θεματολογία των έργων του αλλά και τις επιλογές της ζωής του, εμμέσως, πλην σαφώς, απορρίπτει τον αστικό, εμπορευματοποιημένο και χριστιανικό ευρωπαϊκό κόσμο της εποχής του και συνάμα προτείνει ένα άλλον τρόπο ζωής πρωτόγονο, πιο ελεύθερο, πιο φυσικό και, εν τέλει, πιο ανθρώπινο.
Υπ’ αυτήν την ματιά, μπορεί ο μέσος επισκέπτης να εξηγήσει γιατί ο Γκωγκέν εμμένει στις προσωπογραφίες, όσο χρονικό διάστημα ο ζωγράφος ζει και εργάζεται στην ατομοκεντρική, εμπορευματική και χριστιανική Ευρώπη. Ομοίως, μπορεί να εξηγήσει γιατί, όταν ο ζωγράφος εγκαθίσταται σε πρωτόγονες, αλλά πιο συλλογικά οργανωμένες κοινωνίες στην Πολυνησία και στις νήσους Μαρκησίας, στα έργα του κυριαρχούν απεικονίσεις της συλλογικής ζωής των αυτοχθόνων εκεί. Αλλάζει το κοινωνικό πλαίσιο ζωής του ζωγράφου, αλλάζει και η θεματολογία των έργων του. Στην οικεία έκθεση απουσιάζει μια τέτοια προσέγγιση.
Είναι υποχρέωση κάθε αμερόληπτου εικαστικού επιμελητή και ιδρύματος τέχνης, να αναδεικνύουν και την τυχόν υφέρπουσα κοινωνιολογική εκδοχή των έργων του εκάστοτε μεγάλου καλλιτέχνη, πολλώ δε μάλλον όταν αυτά (τα έργα) εκτίθενται αναδρομικά. Μόνο, έτσι, ο μέσος επισκέπτης μπορεί να υποψιαστεί αν το έργο ενός καλλιτέχνη θέτει ερωτήματα που οι απαντήσεις τους πρέπει να αναζητηθούν στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο της ζωής του καλλιτέχνη. Διαφορετικά, ο ανυποψίαστος μέσος επισκέπτης αφήνεται να πιστέψει ότι το έργο των μεγάλων καλλιτεχνών δεν έχει κοινωνικό περιεχόμενο, αλλά, τουναντίον, είναι αποτέλεσμα μόνο αυθαίρετων και τυχαίων προσωπικών επιλογών του καλλιτέχνη. Δεν είναι έτσι. Κάθε καλλιτέχνης, είναι δημιούργημα της εποχής του και, ως τέτοιο, το έργο του δεν μπορεί παρά να φέρει, συνειδητά ή ασυνείδητα, κοινωνικά αποτυπώματα. Αυτά τα κοινωνικά αποτυπώματα λησμονούνται συχνά από τα γνωστά ιδρύματα τέχνης, όπως εν προκειμένω.
Μήπως, όμως, τέτοιες κοινωνιολογικές προσεγγίσεις του έργου μεγάλων καλλιτεχνών δεν είναι ευκταίες στο υπάρχον αστικό πλαίσιο λειτουργίας των σύγχρονων ιδρυμάτων τέχνης ;
Μήπως η απάντηση στο άνω ερώτημα βρίσκεται στον κατάλογο με τους χορηγούς (κυρίως τράπεζες) της άνω έκθεσης στο ισόγειο της Tate Modern ;
Εχθές, ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο Έλληνας Υπουργός Οικονομίας δήλωσαν ότι στο τέλος του 2011, η ελληνική οικονομία θα καταγράψει θετική ανάπτυξη.
Έχουν νόημα οι άνω δηλώσεις για τον μέσο Έλληνα πολίτη ;
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. O Μπαμπινιώτης στο λήμμα «οικονομία» αναφέρει, μεταξύ άλλων, ότι η αρχική σημασία της λέξης είναι η διαχείριση του σπιτικού. Και εδώ τίθεται το δεύτερο ερώτημα : Τίνος το σπιτικό θα αναπτυχθεί θετικά στο τέλος του 2011 σύμφωνα με τις άνω δηλώσεις ;
Αν κριτήριο για την προαναγγελθείσα θετική ανάπτυξη είναι το σπιτικό του μέσου Έλληνα, τότε οι άνω δηλώσεις στην καλύτερη περίπτωση είναι …… βεγγαλικά. Γιατί, πολύ αμφιβάλλω αν στο τέλος του 2011, το πραγματικό εισόδημα του μέσου Έλληνα θα έχει αυξηθεί … Το αντίθετο. Αλλά, και αν ακόμα αυτό όντως αυξηθεί, για πόση αύξηση μιλάμε ; Τρίχες……
Αν, αντιθέτως, κριτήριο για την προαναγγελθείσα θετική ανάπτυξη είναι οι αριθμοδείκτες (και όχι το πραγματικό αντίκρισμα αυτών στην τσέπη του μέσου Έλληνα), τότε είμαι δυο φορές δύσπιστος για την αλήθεια των άνω δηλώσεων. Πρώτον, γιατί, στην πραγματικότητα, μια τέτοια ανάπτυξη είναι ψευδεπίγραφη (για να μην πω υπ-ανάπτυξη). Δεύτερον, γιατί δεν έχω καμία εμπιστοσύνη στους αριθμούς. Η πρόσφατη επική, νεοελληνική ιστορία έχει απλόχερα αποδείξει ότι οι δείκτες χρέους και ανάπτυξης αναθεωρούνται από τους Ευρωπαίους εποίκους απρόσμενα και κατά το δοκούν…. Άλλωστε, δεν ξεχνώ ότι το 2000, η δημιουργική λογιστική (ήτοι, η κομψή ονομασία των αριθμο-μαγειρεμάτων) των ημετέρων πολιτικών, μας βάπτισε επίσημα Ευρωπαίους. Πιθανότατα, οι ίδιοι αριθμοδείκτες (χρέους και αρνητικής ανάπτυξης αυτήν την φορά) θα χρησιμοποιηθούν, ως άλλοθι, από τους Ευρω-ΝΟΝΟΥΣ μας, αν κρίνουν ότι το βαφτιστήρι τους πάσχει από μεσογειακή αναιμία και δεν πρέπει πια να πλατσουρίζει στην ευρω-κολυμπήθρα.
Συμπερασματικά: Το μόνο αλάνθαστο κριτήριο για την εκάστοτε προεξοφληθείσα ανάπτυξη είναι το πραγματικό εισόδημα του φίλου, του συναδέλφου, του πατέρα, του συγγενούς…. Με αυτό το κριτήριο, και το έτος 2011 η ανάπτυξη θα είναι μάλλον αρνητική...
Στις μέρες μας που οι προσερχόμενοι, Έλληνες και αλλοδαποί, στα απανταχού συσσίτια πληθαίνουν, η ελληνική ιδιωτική τηλεόραση έχει γεμίσει από εκπομπές - τηλεοπτικά σεμινάρια περί «ανωτάτης» μαγειρικής και γευσιγνωσίας ….….
Mαθητευόμενοι Chef, Chef, Top Chef, Mega Chef, Guru - κριτές Chef (οι κριτές πάντα γένους αρσενικού ..…) παρελαύνουν μπροστά από τον τηλεοπτικό φακό, προσφέροντας στον μέσο Έλληνα γλυκανάλατη και χαμηλότατου επιπέδου “ψυχαγωγία”. Αξιοσημείωτο είναι ότι τις περισσότερες φορές, οι προτεινόμενες συνταγές είναι γκουρμέ και δεν απευθύνονται ούτε στις διατροφικές συνήθειες ούτε στο βαλάντιο του μέσου Έλληνα… Και όλα αυτά σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης…….. Λες και το πρόβλημα του μέσου Έλληνα είναι αν θα συνοδεύσει την πεσκανδρίτσα με πιπερόριζα ή λαχανάκι Βρυξελλών …. Άσε που οι Έλληνες, σύμφωνα με σχετική έρευνα, είναι από τους πιο παχύσαρκους λαούς στην Ευρώπη, γεγονός που σημαίνει ότι, ούτως ή άλλως, ο Έλληνας γνωρίζει καλά τα του στομαχιού του και δεν χρειάζεται γκουρμέ υποδείξεις. (Μάλλον, εκπομπές γυμναστικής θα έπρεπε να γεμίσει η ελληνική ιδιωτική τηλεόραση, αν η τελευταία ήθελε πράγματι να προσφέρει στην υγεία των Ελλήνων).
Την ίδια περίοδο, στην Αθήνα (είμαι σίγουρος και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας), προβάλλονται ταινίες και ντοκιμαντέρ αξιώσεων. Ενδεικτικά, την περίοδο αυτή, στο Ίδρυμα Κακογιάννη προβλήθηκαν ταινίες και ντοκιμαντέρ αφιερωμένα στα εκατό χρόνια από την Μεξικανική Επανάσταση του Ζαπάτα και του Βίγια. Μεταξύ των προβληθεισών ταινιών, και η ταινία του Ηλία Καζάν «Viva Zapata» με τους Μάρλον Μπράντο και Άντονι Κουίν.
Πέραν του προφανούς ιστορικού υποβάθρου της ταινίας, η σκηνοθεσία του Καζάν, η ηθοποιία των πρωταγωνιστών καθώς και το επίκαιρο κοινωνικό μήνυμα, εμπεριεχόμενο στη φράση του Ζαπάτα - Μάρλον Μπράντο «Δυνατούς ηγέτες χρειάζονται οι αδύναμοι λαοί», αποζημίωσαν με το παραπάνω τουλάχιστον τον γράφοντα.
Η ελληνική ιδιωτική τηλεόραση με τις άνω PATATO - εκπομπές είτε εκλαμβάνει τον μέσο Έλληνα, αφενός σωματικά παχύσαρκο και κοιλιόδουλο, αφετέρου πνευματικά και μορφωτικά αδύνατο, είτε στοχεύει σε αυτό το αποτέλεσμα είτε συμβαίνουν και τα δυο. Όποια από τις άνω εκδοχές και αν εξηγεί καλύτερα την στάση των ιθυνόντων της ελληνικής ιδιωτικής τηλεόρασης, η ευθύνη βαρύνει εντέλει τον μέσο Έλληνα τηλεθεατή αν θα επιλέξει την μορφωτική του ΑΝΑΝΑ-σταση του VIVA PATATA της ελληνικής ιδιωτικής τηλεόρασης είτε την πνευματική ανάσταση του VIVA ZAPATA του Ηλία Καζάν (καθώς και των λοιπών αξιόλογων καλλιτεχνικών δρώμενων στην χώρα).
Μια "φυσική" ανάγνωση των αποτελεσμάτων του δεύτερου γύρου των εκλογών της 14ης Νοεμβρίου...
Πολιτικό φαινόμενο προς ερμηνεία :
1. Ψήφος σε υποψηφίους του ΠΑΣΟΚ (ακραιφνείς και μεταλλαγμένους). Πιθανή ερμηνεία : Νόμος της κομματικήςαδράνειας των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ. Η δύναμη του πολιτικού εκβιασμού της κυβέρνησης (ψηφίστε ΠΑΣΟΚ ή πάμε σε εθνικές εκλογές), αναίρεσε την δύναμη της πολιτικής δυσαρέσκειας, λόγω των δυσμενών οικονομικών μέτρων, της κομματικής βάσης του ΠΑΣΟΚ, και έτσι, το σώμα μιας κρίσιμης κομματικής μάζας, δεν μετέβαλε την παλαιο-κομματική του κατάσταση.
2. 45-50% αποχή. Πιθανή ερμηνεία : Aρχή της απροσδιοριστίας (Heisenberg). Οι λόγοι της αποχής είναι απροσδιόριστοι και ετερόκλιτοι. Κάθε ερμηνεία της είναι εξαρχής δυνατή και γι' αυτό μη προσδιορίσιμη. Μια πολυφωνική (αλλά πολιτικά βουβή) φωνή. Το μόνο βέβαιο και προσδιορίσιμο : η βολική και κατά το δοκούν ερμηνεία της αποχής από τους άνω, προς (α) νομιμοποίηση των ήδη (επαίσχυντων) πεπραγμένων και (β) λήψη νέων, οικονομικά δυσμενών μέτρων.
Προσδοκία του γράφοντος : H γνώμη του, να επηρεάσει φίλους που απείχαν στις εκλογές, ώστε να μη απέχουν εκ νέου. Σύντομα, άλλωστε, θα προκηρυχτούν εθνικές εκλογές…...(Σύμφωνα, άλλωστε, με τη δεύτερη αρχή της κβαντικής φυσικής, ο παρατηρητής πάντα επηρεάζει το παρατηρούμενο φαινόμενο).
Επίλογος : Φίλοι μου, ιθαγενείς των "Αθηνών και πάσης Ελλάδος", επιτρέψαμε στους άνω, να ερμηνεύσουν κατά το δοκούν την αποχή ημών, και κατά τον τρόπο αυτόν, παραμείναμε κομματικά υποτελείς. Δεν είμαστε. Την επόμενη φορά, αρνηθείτε εν τοις πράγμασι και την αποχή (ημών) και την απόχη (των άνω)...
Υγ : Όσον αφορά τα "νέα και ανεξάρτητα" εκλεγέντα πρόσωπα που ευαγγελίζονται το "νέο" στην πολιτική, το σίγουρο είναι ότι το "νέο" δεν μπορεί να δομηθεί μόνο σε προσωπικά χαρακτηριστικά και ιδιότητες. Το "νέο" προϋποθέτει πριν απ' όλα, ενεργητική συμμετοχή της βάσης. Ενεργητική συμμετοχή που δεν μπορεί να ερμηνευθεί κατά το δοκούν από τους κομματικούς φορείς. Δυστυχώς, αυτή η ενεργητική συμμετοχή έλλειψε την 14η Νοεμβρίου….
